Serebral Palsi Kılavuzu

Serebral palsili çocuğu olan aileler için “Serebral palsili çocuklarımıza nasıl yaklaşmalıyız? Onların tedavi ve rehabilitasyonlarına nasıl katkıda bulunmalıyız?” konularında aralıklı bilgiler yayınlamaya başlıyoruz. İlk önce birinci prensibi ele alalım.

Birinci prensip: Aşırı Koruyucu Olmayın

Serebral palsili çocuk birçok işi kendisi yapabilir. ÇocuğQun yapabildiği işler önce iyi bir şekilde değerlendirilmelidir. Bu yapabildiği işlerde çocuğa çok gerekmedikçe yardım edilmemelidir. Çocuğun zorlukla da olsa yapabildiği işleri ailenin yapması o çocuğa iyilik değildir. Aşağıda bu konuda güzel bir örnek verilmiştir:

Çocuğa Yapabileceği Fonksiyonları Yapmasına Olanak Sağlayın

Örneğin çocuğunuz başını tutabiliyor ve eliyle ağzına bir şeyler götürebiliyorsa;

Çocuğa daha iyi bir pozisyon için yardım edin

Kasların anormal kasılmaları yüzünden, serebral palsili çocuklar genelikle anormal pozisyonlar içinde olurlar. Kol-bacakların ve vücudun bu anormal pozisyonları olanaklar dahilinde engellenmelidir. Aksi taktirde çocuklarda deformiteler gelişebilir:

serebral palside deformiteler

Olanaklar dahilinde çocuk bu pozisyonlardan kaçınmalıdır. Örneğin böyle bir çocuğa aşağıdaki gibi özel bir sandalye gerekebilir:

deformite engelleme

deformite engelleme

Çocuğun yaptığı hareketlere göre (yatıyorken, oturuyorken, emekliyorken veya yürüyorken) şu pozisyonlarda olmasına dikkat edin (aşağıdaki 4 kare resmi inceleyin):

Başı dik olsun

Vücudu dik dursun (eğilmesin, yamulmasın, eğrilmesin)

Kolları düz ve vücuttan uzakta olsun

Her iki elini de önünde göreceği şekilde kullanıyor olsun

Vücut ağırlığını iki tarafa da eşit aktarsın (her iki kalçaya, her iki dize, her iki ayağa veya her iki kola)

serebral palside pozisyonlar

Çocuğun gelişim düzeyine göre yapabildiği hareketler, girebildiği pozisyonlar teşvik edilmelidir.

Bunları çocukla oynayarak, onunla konuşarak ve ona ilginç oyuncaklar vererek sağlayabilirsiniz.

Her serebral palsili çocuk bu pozisyonlarda düzgün bir şekilde duramaz.

Eğer öyle ise bu çocuklara özel destek malzemeleri kullanılabilir (örneğin özel sandalyeler, masalar, kamalar, küçük yastıklar, kum torbaları)

Çocuk iyi bir pozisyonu devam ettirebilir duruma geldiğinde destekleri kısa sürede kaldırmak gerekir.

DİKKAT! Çocuğu saatlerce aynı pozisyonda tutmayın çünkü çocuğun kasları ve vücudu bu sefer o pozisyonda sertleşir. Sık aralıklarla çocuğun pozisyonunu değiştirmek gerekir. Veya daha iyisi, çocuğun kendi pozisyonunu kendisinin değiştirmesini cesaretlendirin. Çocuk kendi pozisyonunu etkili bir şekilde değiştirebiliyorsa yastık, sandalye gibi destekler çocuğun hareket etmesini engelleyecek şekilde sıkı olmamalıdır.

Serebral Palside Gövde ve Baş Düzenlemeleri:

Eğer çocuğun vücudu arkaya doğru bükülüyorsa:

Serebral Palside Gövde

Aşağıdaki şekildeki gibi onu yan yatırıp oyun oynamasını sağlayın:

Serebral palside pozsyonlama

Kaslarındaki sertleşmeyi (spastisite) azaltabilmek için onu öne eğecek pozisyonlar yaratın. Örneğin bir hamakta yatırın:

Serebral palside pozsyonlama

Veya bir fıçı, büyük deniz topu vb. üzerine:

Serebral palside pozsyonlama

Veya bir salıncak üzerinde vücudunu öne bükmesini sağlayın:

Eğer çocuk aşağıdaki gibi uzanma aktivitesinde yetersiz ise:

Serebral palsi ve pozisyonlama

Aşağıdaki gibi düzenekler ile yardımcı olunabilir:

Serebral palsi ve pozisyonlama

Serebral palsi ve pozisyonlama

Serebral palside bazı reflekslerden dolayı bazı hareketler ortaya çıkar. Eğer çocuğun başı hep bir tarafa dönüyorsa:

Serebral palsi ve pozisyonlama

Onu, başını o sık döndürdüğü pozisyona gelecek şekilde yatırmayın. Yani çocuğu aşağıdaki şekildeki gibi yatırmak yanlıştır:

Serebral palsi ve pozisyonlama

Çocuğu aşağıdaki şekildeki gibi yatırmak başını diğer tarafa döndürmeyi sağlayacaktır.

Serebral palsi ve pozisyonlama

Serebral Palsili Çocuğa Yeni Beceriler Kazandırmak –

Becerilerin ve Aktivitelerin Öğretilmesinde Dikkat Edilecek Noktalar

Serebral palsi

Baş kontrolü veya ellerin kullanımında olduğu gibi normal çocukta da gelişme belirli evreleri içerir. Örneğin kavramada çocuk önce tüm eli ile kavrama yapabilirken (kaba kavrama) daha sonra baş parmak ve parmaklarla kavrama gelişir (ince kavrama).

Serebral palsili bir çocukta eğitime hangi aktivitelerle başlamak gerektiğini, normal çocuk gelişim ölçeklerine bakarak anlayabiliriz (bu ölçekler daha sonra verilecektir). Bu ölçeklerde çocuğun gelişim düzeyi ve yapamadığı aktiviteler anlaşılır. Çocuğun yaşına ve yapamadığı aktivitelere göre bu ölçekler kullanılarak eğitim verilebilir. Çocuk bu aktiviteleri öğrenince bir sonrakine geçilir. Çocuğun birçok alandaki gelişimi birlikte gerçekleşebilir. Bu halde çocuğa birçok alanla ilgili eğitim verilmelidir. Sıklıkla, bir bölge gelişimine yardım eden bir aktivite diğer bir bölge gelişimine de yardım edebilir. Örneğin aşağıdaki aktivite baş kontrolüne yardımcı oluyorken duyu gelişimine (görme, dokunma gibi), el kontrolü ve el-göz koordinasyonuna, oturma dengesine de yararlı olmaktadır. Ve eğer babası çocukla oynarken aynı zamanda her objenin ismini ve özelliklerini çocuğuna anlatıyorsa, dil gelişimine de büyük katkı sağlanmış olur.

Serebral Palsiocuğunuza bu öğrenme aktiviteleri ile yardım ediyorken, her yeni beceriyi küçük adımlarla vermeyi unutmayın. Çocuk bu yeni aktiviteleri öğrendikçe veya bu aktiviteleri yapmak için büyük gayret gösterdikçe onu övün, ödüllendirin.

Aktivite eğitiminde dikkat edilecek noktalar şunlardır:

Çocuğu yakından izleyin. Her gelişim bölgesinde neleri yapabiliyor, neleri yapamıyor kaydedin.

Hangi yeni beceriyi öğreteceğinize karar verin.

Yeni öğreneceği becerileri küçük kademelere bölün.

Çocuktan çok fazla şeyi bir anda beklemeyin. Çocuğun yapabildiği bir beceriden başlayıp sonra kapasitesinin biraz üstündeki aktiviteyi yapması için cesaretlendirin.

Bunları yaparken:

Sabırlı ve gözlemci olun.

Çocuklar her an öğrenemez, bazen dinlenmeleri gerekir. Dinlendiklerinde yeniden ilerleyebileceklerdir. Çocuğu yakından gözlemleyin. Nasıl düşündüğünü, ne bildiğini, yeni becerilerini nasıl kullandığını anlamaya çalışın. Çocukla konuşurken, cevap verebilmesi için zaman tanıyın. Konuşmaları tekrarlayın. Unutmayın ki pratik yapmak ve tekrar etmek çok önemlidir.

Tertipli ve tutarlı olun.

Bir beceriden öbürüne geçecek şekilde ve doğal olarak ilerleyecek aktiviteler seçin. Çocukla günün hep aynı saatinde oynamaya çalışın. Bu oyunda çocuğun oyuncaklarını, elbiselerini vb. gereçlerini aynı yere yerleştirin. Çocuğun ihtiyaç ve gereksinimlerini hep benzer şekillerde yanıt verin. Bu tutum çocuğun daha iyi anlamasına, size inanmasına ve emniyetli hissetmesine yardımcı olacaktır.

Çeşitlilik önemlidir.

“Tekrar” ne kadar önemli ise “çeşitlilik” de o kadar önemlidir. Her gün aktiviteleri biraz değiştirin. Böylece çocuk sıkılmayacaktır. Aktiviteleri değişik şekillerde ve değişik mekânlarda (evin içinde ve dışında) yapın. Çocuğu markete, tarlaya, nehre götürün. Ona yapacağı birçok şey bulun.

Anlaşılır olun.

Duygu ve düşüncelerinizi gösterebilmek için yüz mimiklerinizi ve ses tonunuzu kullanın. Açık ve anlaşılır bir şekilde konuşun. Bebek konuşması kullanmayın. Çocuğu sıkça övün ve cesaretlendirin.

Güzel zaman geçirin!

Tüm aktiviteleri oyuna çevirecek bir yol bulun. Bu şekilde hem siz hem de çocuk eğlenecektir.

Pratik olun.

Çocuğun daha çok bağımsızlığını sağlayacak ve başkaları için de bir şeyler yapabilecek aktiviteler ve beceriler seçin. Daha büyük bağımsızlığın sağlanabilmesi için çocuğu aşırı korumaktan vazgeçin.

Emin olun.

Her çocuk ilgilenilmeye, dikkat edilmeye ve sevgiye bir şekilde cevap verecektir. Yardımınızla, serebral palsili çocuk daha çok “yapabilmeye” muktedir olacak ve daha çok bağımsız olacaktır.

Sağlıklı Çocukta Günlük Yaşam Aktivitelerinin Değerlendirilmesi

Serebral palsili çocuğun hangi aktiviteleri yapamadığını anlayabilmek için sağlıklı çocuğun yapabildiği aktivitelerle karşılaştırma yapmak gerekir. Bunun için çok daha özellikli ve detaylı skalaları hekimler veya terapistler kullanırlar. Ancak aşağıda verilen bir örnek skalada, aileler çocuklarını değerlendirmeye çalışabilirler.

Not: Aşağıdaki ölçek iyi okunmuyorsa lütfen e-posta adresimizden isteyiniz: Bu e-Posta adresi istenmeyen posta engelleyicileri tarafından korunuyor. Görüntülemek için JavaScript etkinleştirilmelidir.

ktivite Değerlendirme Ölçeği

Serebral Palside Fiziksel Aktivite Değerlendirme Ölçeği

Normal bebekte ilk gelişen becerilerden birisi “baş tutma”dır. Bebek yuvarlanmadan, oturmadan veya emeklemeden önce başını tutar. Gelişim geriliği olan çocuklarda genellikle baş tutma becerisinde de gecikme olur.

Yararlı Aktiviteler:

Yüz üstü yatan çocuğun başını kaldırmasını cesaretlendirmek için renkli ve ses çıkaran objelerle onun dikkatini çekin.

tık tık

Eğer başını kaldırmıyorsa, çocuğunuzu aşağıdaki şekilde konumlandırın. İki parmağınızla omurga etrafındaki kaslara boyundan kalçalara doğru yavaşça baskı uygulayarak elinizi aşağıya kaydırın.

Eğer bebek zayıf sırt ve boyun kasları nedeniyle başını kaldıramıyorsa, şekildeki gibi göğsünün ve omuzlarının altına bir battaniye yerleştirin. Sonra bebeğinizin önüne geçip onunla konuşun. Veya önüne onun ilgisini çekecek bir oyuncak koyarak bebeğinizin baş hareketinin ortaya çıkmasını sağlayın.

Eğer çocuk başını kaldırmada sorun yaşıyorsa aşağıdaki şekildeki gibi onu sanki neredeyse dik duruyormuş gibi vücudunuzun üzerine yatırın. Bu şekilde başını kaldırmak için daha az kuvvete gereksinimi olacak ve bu baş tutma kuvvetini geliştirecektir.

Sırt üstü yatan bir çocukta baş kontrolünü geliştirmek için onu kollarından tutup hafifçe yukarıya kaldırmaya çalışın. Bunu yaparken çocuğun başı arkaya düşmeye başladığı anda onu tekrar yere bırakın.

Dikkat! Eğer çocuğun başı aşağıdaki resimdeki gibi aşağıya düşüyorsa kollarından kaldırmaya devam etmeyin. Ayrıca çocuğu kollarından kaldırmaya çalışırken bacaklarda sertleşme oluyorsa yine çocuğu bu şekilde kaldırmaya devam etmeyin.

Çocuğu kollarından çekip kaldırmaya çalıştığınızda başı geriye düşüyorsa bunu yapmayın. Bunun yerine, aşağıdaki gibi çocuğu kucağınızda oturtun ve başını dik tutması için cesaretlendirin. Sıkça bunu tekrar edin. Kuvveti ve kontrolü geliştikçe, çocuğu oturur pozisyondan tedricen sırt üstüne doğru geriye yatırın. Bunu yaparken, çocuğun başının geriye düşecek bir açıya gelmemesine çalışın.

Baş kontrolü iyi olmayan bir bebeği beslerken, yemeği veya memeyi çocuğun ağzına sokmak yerine bunları hafifçe bebeğin dudağına dokundurun ve onun kendi kendine biraz öne gelerek besini almasına olanak sağlayın.

Bebeği yararlı taşıma pozisyonları:

Bebeği aşağıdaki resimdeki gibi taşımak, onun baş tutma gelişimi ve kontrolü için yararlıdır.

Bacakları makaslayan ve vücudu kasılan serebral palsili bir çocukta kalça ve dizlerin aşağıdaki şekillerdeki gibi kıvrılması ve bacakların birbirinden ayrılması çocuğun gevşemesi ve iyi bir kontrol sağlaması için önemlidir.

Çocuğu şöyle taşımak, ellerini ve başını serbestleştirerek hareket edebilmesi için yararlıdır.

Çocuğunuzda baş kontrolü geliştikçe, onun vücudunu sıkıca destekleyerek ve başını/kollarını serbest bırakarak birlikte oyun oynamak önemlidir. Değişik ve ilginç objelerle çocuğunuzun dikkatini çekin. Böylece başını yanlara ve yukarıya çevirecek ve baş tutma gelişimi devam edecektir.

Serebral Palsi’de dönmeyi sağlamada kullanılabilecek aktiviteler

Bebekte iyi bir baş tutma kontrolü sağlandıktan sonra, genellikle bir sonraki seviye dönmenin sağlanmasıdır. Dönme, başın ve vücudun yanlara rotasyonunu kapsar. Çocuk emeklemeyi ve daha sonradan yürümeyi öğrenmeden önce üst vücudunu alt vücudunun üzerinde döndürebilmeyi öğrenmelidir. Bebekler normalde dönmeyi kendi kendilerine öğrenirler. Ancak gelişim geriliği olan çocukların daha çabuk öğrenebilmesi için bazı özel yardım ve destekler gerekir. Öncelikle çocuğa başını kaldırabilmesi ve bir tarafa döndürebilmesine yardım edilmelidir; sonra omuz ve gövdenin dönmesine yardım edilmelidir.

Dikkatini çekebilmek için, aşağıdaki resimdeki gibi çocuğun önünde bir oyuncak tutun. Sonra oyuncağı bir tarafa doğru hareket ettirin ki çocuk oyuncağı takip edebilmek için başını ve omuzunu o tarafa doğru çevirsin. Bunları yapabilmesi için onu cesaretlendirin. Aynı zamanda, çocuğun sırt üstü yatarken yana dönmesini de çalışınız.

Birçok denemeden sonra çocuk başarısız oluyorsa, aşağıdaki resimdeki gibi bacağını biraz yukarıya kaldırarak yardımcı olun.

Not: Eğer çocukta spastisite varsa, çocuk dönmeden önce, yukarıdaki şekilde okla gösterildiği gibi kolu pozisyonlamanız gerekebilir.

Hatırlatma!

Tedavinin en önemli öğesi çocuğa ihtiyacı kadar yardım etmektir. Kendi kendine daha fazlasını yapması için çocuğu cesaretlendirmek yeterlidir. Asla, çocuğa yapabildiği aktivitelerde yardımcı olmayın.

Serebral Palside Oturma Dengesini Sağlamak İçin Yararlı Aktiviteler

Aşağıdaki bu bölümde, serebral palside oturma dengesini sağlamak için yararlı aktiviteler üzerinde durulacaktır.

Çocuğunuzu oturtmaya çalıştığınız pozisyon, onun sahip olduğu anormal vücut pozisyonları ile ilgilidir. Örneğin aşağıdaki şekilde olduğu gibi; eğer bacakları makaslıyorsa ve içe dönükse, omuzları aşağıya doğru ise ve kolları da içe dönükse,

onu aşağıdaki örnekte gösterildiği gibi bacakları ayrık ve dışa döndürülmüş şekilde oturtun (dikkat edilirse şekilde anne bacaklara söylenen pozisyonu veriyor). Bunu yaparken omuzlarını yukarı kaldırmaya ve kollarını dışarıya döndürmeye çalışın.

Sizin yardımınız olmadan, söylenen pozisyonda tutacak araçlarla çocuğu oturtup oyun oynamasını sağlayın. Dikkat edilecek olursa aşağıdaki çizimde, çocuğun oturduğu yere bacakları birbirinden ayırmaya yarayan bir bölüm eklenmiş.

Spastisitesi (kaslarda istem dışı kasılma) olan çocuklarda aşağıdaki şekildeki gibi onun bacaklarını kontrol ederek oturma çalışmaları yapabilirsiniz. Bu şekilde elleriniz çocuğunuzu kontrol etmeniz ve onun kol ve ellerini kullanmanız için serbest kalacaktır. Bunu yaparken çocuğunuzun kendi yüzüne dokunmasını ve bu şekilde çeşitli organlarını (burun, kulak gibi) hissetmesini sağlayabilirsiniz.

Çocuğunuzu, bacaklarını ayırarak ve ayaklarının yere düz basmasını sağlayarak, karnınızın üstüne oturtabilir ve onunla oyunlar oynayarak çok eğlenebilirsiniz. Örneğin onun kendi yüzünün bölümlerine değmesi veya tutmasını oyun haline getirebilirsiniz. Bunu yaparken çocuğunuzun omuzlarını, kollarını ve ellerini daha doğal pozisyonlara yönlendirebilirsiniz. Gerekirse dizlerinizle de onun sırtına destek verebilirsiniz.

Çocukta fonksiyonlar olumlu yönde geliştikçe, kollarını ve vücudunu oyun ve taklitlerle daha normal pozisyonlara getirebilmesini sağlayın.

Dengesinde sorun olan çocuklar, otururken düşmemek için aşağıdaki şekildeki gibi genellikle bacakları “W”pozisyonunda otururlar.

yANLIŞ OTURUŞ !

Çocuğun “W” pozisyonunda oturması mümkün olduğunca engellenmelidir çünkü bu şekilde oturuş istenmeyen deformiteleri artırır ve kalça/diz eklemlerine zararlıdır. Çocuğun bacaklarını ayırarak oturmasını sağlayacak yollar aranmalıdır. Aşağıda üç örnek verilmiştir; kütük üstünde, topukların girebileceği delikler yardımıyla ve oyuncak at üzerinde oturma bacakların ayrılmasını sağlıyor.

Oturma dengesinin gelişmesinde, çocuğa mümkün olan en az oranda destek sağlanmalıdır.

Sıklıkla, aşağıdaki örneklerde olduğu gibi kalçanın sıkıca desteklenmesi yeterli olacaktır.Serebral Palsi Oturma

Daha çok desteğe gereksinim duyan çocuklara “köşe oturma” sağlanabilir.

Çocuk için daha fazla destek gerekiyorsa, bir oturma koltuğu yapabilirsiniz. Aşağıda bir örnek verilmiştir. Elbette her çocuk aşağıda yer alan şekildeki her ayrıntıya gereksinim duymaz. Koltuğu gereksinimler doğrultusunda planlamak gerekir.

Oturma koltuğu aşağıdaki şekillerde gösterildiği gibi yerde, sandalyenin üzerinde, araba koltuğunun üzerinde, veya tekerlekli sandalyenin üzerinde kullanılabilir. Elbette bu oturma koltuğunu sözü geçen yerlere iyice tepit etmek gerekir.

Aşağıdaki şekildeki gibi bir sandalyede oturan spastik bir çocukta kaslarda aşırı bir sertleşme ve bacaklarda aşırı gerilme oluşabilir. Çocuk öne doğru kayabilir.                          

Sandalyenin hafifçe arkaya doğru eğilmesi, çocuğun daha iyi ve gevşek bir şekilde oturmasını sağlayabilir.

Eğer çocuk hala öne doğru yığılıyorsa,

sandalye biraz daha fazlaca arkaya doğru eğilebilir. Ancak bu çocuğun başının arkaya doğru gitmesine neden olabilir ve gözler de yukarıya yönelir. Başının altına bir yastık koyarak çocuğun bu problemleri giderilebilir.

Eğer kalçalar aşağıdaki şekildeki gibi geriye doğru eğiliyorsa, yüksek kalça kayışı yardımcı olmaz.

YANLIŞ KAYIŞ BAĞLAMA !

Bunun yerine aşağıdaki şekildeki gibi daha alttan geçen bir kalça kayışı gereklidir.

Ancak aşağıdaki şekilde olduğu gibi kalçalar öne doğru eğiliyorsa o zaman da alçaktan geçen kalça kayışı değil,

YANLIŞ KAYIŞ BAĞLAMA !

yüksekten geçen kalça kayışı iyi olacaktır.

Dikkat!

Yukarıdaki her iki serebral palsili çocukta da kalçalar iyi bir şekilde desteklenirse, bütün vücut olumlu yönde etkilenmektedir.

Vücut kontrolü, vücut dengesi ve oturma dengesi için aktiviteler

Çocuğun oturabilmesi için vücudunu dik tutabilmesi, destek için ellerini kullanabilmesi (başlangıçta) ve dönmek/erişmek için vücudunu dengeleyebilmesi gerekir.

Çocuğunuzu oturttuğunuzda devriliyorsa, kolları ile koruyucu reaksiyon oluşturmasına yardım edilmelidir. Çocuğu bir silindirik aparey üzerine aşağıdaki şekildeki gibi yerleştirin ve sonra yavaşça yanlara döndürün. Döndürme sırasında kolu ile yeri yakalamasını ve bu şekilde dengesini koruyabilmesini cesaretlendirin (bu bir koruyucu reaksiyondur).

Veya aynı şeyi karnınızın üzerinde yapın:

Yatarken kolları ile dengede durmayı (koruyucu reaksiyon oluşturmayı) öğrendiğinde artık çocuğunuzu oturur pozisyona getirebilirsiniz. Oturur pozisyonda iken çocuğunuzun kalçalarının üzerinden tutun ve nazikçe her iki yana, öne ve arkaya doğru itin ve onun düşmemek için kollarını kullanmasına izin verin. Böylece çocuğunuz kendisini kolları ile desteklemeyi öğrenecektir:

Çocuğunuzu dizlerinizin üzerinde size dönük şekilde oturtun. Onu sıkı bir şekilde değil gevşek olarak tutun (ne kadar ihtiyacı varsa o kadar sıkı tutun, fazla değil).

Daha sonraları, aşağıdaki şekildeki gibi yüzünü dışarıya döndürecek şekilde oturtun. Yavaşça önce bir dizinizi sonra da diğer dizinizi yukarıya kaldırın:

Bunları bir silindirik aparey üzerinde de yapabilirsiniz. Denge geliştikçe ellerinizi çocuğunuzun belinden kalçalarına ve sonraları da bacaklarına doğru indirin ki desteğiniz daha az olsun. Bu arada çocuğunuzu eline oynayabileceği bir şey verin. Böylece dengede kalabilmek için kollarını değil vücudunu kullanacaktır.

Biraz daha büyük bir çocukta bunu bir denge tahtası üzerinde yapabilirsiniz. Önce elleri ile dengede durmaya izin verin; ilerledikçe ellerini kullanmasına izin vermeyin ve bunu bir oyun haline getirin (zaten tüm aktiviteler birer oyun şeklinde yapılmalıdır).

Aynı aktiviteleri büyük bir top üzerinde de yapabilirsiniz. Topu yanlara, öne ve arkaya doğru eğebilir ve dengenin sağlanmasına çalışabilirsiniz:

Veya aşağıdaki şekilde olduğu gibi bir yerde otururken de yapabilirsiniz. Öne, arkaya ve yanlara doğru hafif itmelerle dengeyi kurmasına çalışabilirsiniz:

Çocuk oturmayı öğrendikten sonra, sırt üstü ve yüz üstü yattığı yerden oturur duruma gelmeyi çalışmak gerekir. Sırt üstünden oturmaya geçme gayretini gösteren çocuğa kalçasının üzerinden destek verin:

Yüzüstü yatan bir çocuk için ise bu destek önce omuzlardan verilmeli, sonra çocuğun yan dönmesi ve bir kolu ile kuvvet alması sağlanmalıdır. En sonunda ise oturma işlemi gerçekleştirilmelidir.

Çocuk kendi kendine oturana kadar, gittikçe daha az yardım vererek yukarıdaki aktivitelere devam edin.

Sürünme-emekleme aktiviteleri

Yer değiştirmek için bebekler önce sürünürler;

sonra emeklerler;

veya popo üzerinde giderler;

Bazı bebekler hiç emeklemeden ayağa kalkar ve yürürler. Bu durum ailenin çocuk üzerindeki isteklerine ve kültürel yapıya bağlıdır.

Serebral palsili bebeğiniz karnının üzerinde yatıyorken başını iyice kaldırabiliyorsa, onu aşağıdaki şekildeki gibi sürünmeye teşvik edin:

Serebral palsili bir çocukta ayaklar yukarıdaki şekilde desteklendiğinde bacaklarda çok sert bir şekilde düzleşme olabilir. Böyle oluyorsa bu şekilde bir destekleme yapmayın.

Eğer çocuğunuz bacağını sürünmek için öne götüremiyorsa aşağıdaki şekildeki gibi onu kalçalarından destekleyin. Çocuğunuza yetecek kadar destek verin; ne fazla ne de az.

Eğer sürünme veya emeklemeye başlamada zorluk yaşıyorsa onu dizinizin üzerine yatırın. Aşağıdaki gibi oyun oynayın. Dizinizi yavaşça yukarı, aşağıya ve yanlara doğru hareket ettirin. Bir elini yerden kaldırmasını ve diğer elinin üzerine ağırlık vermesini sağlayın. Ve sonra ileri doğru hareket etmesine yardım edin:

Aşağıdaki gibi çocuğu bir kovanın veya silindirik bir apereyin üzerine yatırın ve dirsekleri dik olacak şekilde çocuğun koluna yük vermesini sağlayın. Sonra omzundan aşağıya doğru hafifçe bastırırken kolunu dik tutmasını söyleyin ve bu hareketi birkaç kez tekrarlayın.

Eğer çocuğunuz emeklemekte zorluk çekiyorsa veya emeklemeye başlayamıyorsa, onu bir havlu yardımıyla aşağıdaki şekilde olduğu gibi destekleyin. Çocuğunuzun kuvveti geliştikçe daha az destek verin.

Bunu yaparken sağa ve sola doğru hareket ettirin ki çocuk kol ve bacaklarına sırasıyla yük verebilsin. Bunu çocuğun abisi ve ablası yardım edebilir ve çok da güzel bir oyun ortaya çıkmış olur.

Bunu yaparken önce çocuğun sevdiği bir şeye eliyle yetişebilmesine sonra emekleyerek ulaşabilmesine olanak hazırlayın.

Aile veya arkadaşları ile oyun oynayabilmesi için aşağıdaki gibi çocuğun emekleme pozisyonunu devam ettirebilecek bir düzenek hazırlanabilir.

Yine kollarını kullanabilmesi için aşağıdaki gibi basit düzenekler hazırlanabilir:

Çocuk emeklemede ilerleyince onun emekleme oyunları oynamasını sağlayın:

Emekleme geliştikçe bu işin daha zor yapılabileceği ortamlar hazırlayın. Örneğin ufak bir yığın kum veya saman üzerinde yukarı aşağı emekleme yaptırın. Bu kuvvetin ve dengenin gelişmesine yardımcı olacaktır:                                                                  

Daha ileri zamanlarda çocuğun her iki yana ve geri geriye de emeklemesini sağlayın:

Bir kol veya bacağını yerden keserek yükün geri ve öne verilmesini çalışın:

Daha sonra bir kolun ve karşı taraf bacağın yerden aynı zamanda kaldırılmasını cesaretlendirin ve bunu bir oyun haline getirin:

Denge tahtası üzerinde emekleme pozisyonunda durmak çok eğlencelidir; emekleme yeteneğini ve dengeyi daha da geliştirecektir:

Çocuk elleri ve dizleri üzerinde dengeyi sağladığı zaman artık dizlerinin üzerinde doğrulabilir ve dizlerinin üzerinde yürüyebilir. Aşağıdaki gibi basit bir düzenek hazırlanarak çocuk bir ip yardımı ile yan yan dizlerinin üzerinde yürüyebilir.

Not: Çocuk ayakta tutulduğunda dizleri çok bükük ise (spastiste nedeni ile) yukarıdaki aktiviteyi yapmayın.

Ayakta durma – Yürüme – Denge Aktiviteleri

Çocuğum Yürüyebilecek mi?

Ailelerin en çok düşündüğü ve sorduğu soruların başında gelir. “Yürüme” elbette hem fonksiyon olarak hem de sosyal olarak çok önemlidir. Fakat çocuk için diğer beceriler daha da önemli olabilir. Serebral palsili çocuğun mutlu olabilmesi ve mümkün mertebe bağımsız kalabilmesi için aşağıdaki noktalar önem sırasına göre sıralanmıştır:

1)     Kendine güven duymak ve kendini sevmek/beğenmek,

2)     Diğer kişilerle komünikasyon ve sağlam/güzel ilişkiler kurabilmek,

3)     Yemek yeme, giyinme, tuvalet gibi günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız omak,

4)     Bir yerden bir yere gidebilmek (mobilizasyon),

5)     Eğer olanaklı ise yürümek.

Şunu çok iyi anlamalıyız ki “yürümek” serebral palsili bir çocuğun mutlu olabilmesi için en gerekli fonksiyon değildir. Elbette yürümek için her türlü tedavi ve girişimde bulunmak gerekir. Ama yürümeden önce çocuğun baş kontrolünün olması, yardımsız oturabilmesi, ayakta iken dengede durabilmesi gerekir.

Serebral palsili çocukların çoğu en azından baston/yürüteç gibi yardımcı cihazlarla yürüyebileceklerdir. Bu çocukların yürüme yaşları normal zamanda olmaz. Bazı çocukların yürümesi 10 yaşına kadar hatta daha bile sonraya kadar gecikebilecektir.

Genel olarak söylemek gerekirse, daha az tutulumlu olan ve daha erken sürede bağımsız olarak oturabilen çocuklar daha çabuk yürürler. Eğer bir serebral palsili çocuk 2 yaşına kadar bağımsız oturabilirse, bu çocuğun yürüme şansı yüksek olacaktır. Ancak sadece bağımsız oturma yaşına bakarak yürüyebilme kapasitesini değerlendirmek yanlış olur çünkü yürümeyi etkileyen daha birçok faktör bulunmaktadır.

Ciddi tutulumlu serebral palsili pek çok çocuk maalesef bugünkü tıbbi uygulamalara rağmen yürüyemeyecektir. Bunu kabul etmeli ve diğer önemli hedeflere ulaşmak için çalışmalıyız. Çocuk yürüyemeyebilir ancak bir yerden bir yere mobilizasyonunu sağlayabilir. Hedefimizde, çocuğun kendi mobilizasyonunu (bir yerden bir yere gidebilmek) bağımsız veya az bağımlı bir şekilde yapabilmesi olmalıdır.

Yakın bir gelecekte kök hücre uygulamaları gibi yeni tıbbi tedavilerle serebral palsili çocuklarımızın çok daha iyi olacağını umut etmekteyiz. Ancak bu yakın gelecekte uygulanacak tedavilere çocukların hazır olması da çok önemlidir. Çocukta deformitelerin engellenmesi, normal büyümenin sağlanması öncelikli konulardır. Bu yüzden şimdiden en doğru tıbbi tedavilerin yapılması önem arz etmektedir. Öreğin çocuktaki kasılmaların kontrol altında tutulması, hem çocuğun daha rahat bir hayat sürmesini hem daha normal bir şekilde büyümesini sağlayacak, ayrıca eklem deformitelerinin önüne geçecektir. Bu şekilde hem günümüz tıbbi hedeflerine ulaşılmış olunacak, hem de yakın gelecekteki tıbbi tedavilere çocuk en iyi şekilde hazırlanmış olacaktır.

Genel Hata!

Yukarıdaki resimde görüldüğü gibi tutulduğunda, ciddi beyin lezyonu olan çocuğun bacakları otomatik olarak kasılabilir; dizler dümdüz bir hal alacak şekilde kasılır ve ayak bileklerinin parmak uçları balerin ayağı şekli alacak şekilde sertleşir. Bu arada bacaklar kesik kesik adım almaya çalışabilir ve böyle olunca aile çocuğunun neredeyse yürümeye hazır olduğunu düşünür. Ama durum böyle değildir. Yürümenin öğrenilmesinden önce, yukarıdaki resimde görüldüğü gibi oluşan bu pozisyonun üstesinden gelinmesi gerekir. Resimdeki şekildeki gibi çocuğun sürekli tutulması ve yanlış şekilde adım aldırılması, bu yanlış pozisonun daha da kuvvetli hale gelmesine neden olacaktır.

O halde çocuk bu durumda ise onu adım almaya zorlayacağımıza diğer gelişimler üzerinde çalışmamız daha doğru olacaktır (oturma dengesi, ayakta durma dengesi vb. üzerinde) Bunlar yapılırken bacakların aşırı kasılmasını azaltmak için çeşitli tedaviler (toksin enjeksiyonları) ve terapiler uygulamak yararlı olacaktır

Bebek ayaklar yerde dik olarak tutulacak olursa ve hafifçe ileri doğru ittirilirse (aşağıdaki resme bakınız) adım alma refleksi ile bacaklarda adımlama görülecektir. Eğer spastisite yoksa bacakların kuvvetlendirilmesi için bu refleks mekanizma terapide kullanılabilir.

Çocuk ayakta durabilmeye başladığında, onu aşağıdaki şekildeki gibi kalçalarından destekleyin.

Dikkat!

Her zamanki kuralı burada da unutmayın! Çocuğa gereken en az desteği verin.

Çocuğun bacaklarının birbirinden biraz ayrık olmasına dikkat edin ki denge daha rahat kurulabilsin. Bu desteği verirken, önceleri çocuğun önünde bulunun ve sonraları arkasına geçin.

Çocuğu sağa sola doğru hareket ettirin. Böylelikle çocuk ağırlığını bir bacaktan öbürüne aktarabilmesini öğrensin.

Çocuğu kollarının altından gevşek bir şekilde tutun; onu sağa sola ve ileri geri doğru yavaşça ittirin. Bunları yaparken her defasında çocuğun dik duruma gelmesine izin verin. Bu hareketleri oyun haline getirin.

Denge ilerledikçe gereken desteği omuzlarından tutarak verebilirsiniz:

Aşağıdaki şekildeki gibi çocuğun bir ipi veya hortumu tutması ile çalışılabilir:

Çocuk sonraları ipi tek elle tutarak denge sağlamaya çalışır.

Çocuğun kendini masadan tutarak ayağa kalkmasını motive etmek için masanın köşesine onun sevdiği bir oyuncağı koyun:

Masaya tutunarak adımlamasını sağlamak için de masanın diğer köşesine bir oyuncak yerleştirin.

Çocuk neredeyse kendi başına yürüyebilecek duruma gelirse, göğsünden bir kemer, havlu vb. bir malzeme dolayıp yürümesine izin verin. Çocuğu tamamen gevşek bir şekilde bu askı sayesinde tutun. Burada önemli kuralımızı unutmayın: Çocuğa gerektiği kadar destek verin. Düşecek olursa onu yakalayacak şekilde hazır olun. Kemer veya havlu çocuğu taşımasın sadece güvenlik açısından bulundurulsun:

Çocuk kendi kendine yürüyebilecek hale gelinceye kadar onu gerektiği oranlarda destekleyin. Aşağıdaki şekildeki gibi bir kare çizin ve köşelerine çocuğun hoşlanacağı bir bilmece veya tekerleme yazan bir etiket yerleştirin. Sonra bu kare üzerinde onun ileri, geri ve yan yana yürümesini sağlayın. Bunu yapmanın en kolay yolu çocuğun her zaman aynı yöne bakarak yürümesini sağlamaktır. Böylece geri geriye, sol yana, öne ve sağ yana doğru yürümesini sağlamış olursunuz. Her köşeye ulaşıldığında, etiketlerdeki yazıları okuyarak bu işlemi bir oyuna döndürün:

Dikkat!

Çocuğa yaptırılan her aktivite bir oyuna çevrilmelidir. Aksi taktirde çocuk sıkılır ve size katılmaz.

Dengesi bozuk daha büyük çocuklarda kullanılacak olan denge tahtası dengenin gelişmesine yardımcı olurken çok da güzel bir oyun olacaktır:                          

Basitçe evde bile yapılabilecek bir paralel bar içinde çocuğun denge ve yürüme çalışmaları yararlı olacaktır:

Yine basitçe evde de yapılabilecek bir yürüteç ile çocuğun destek alması, dengesinin ve yürüme aktivitesinin gelişmesi olanaklıdır:

Serebral Palsi’de Konuşma, Salya, Yemek yeme Eğitimi

Bebek ilk kelimesini söylemeden çok önce “öğrenme”ye başlar. Konuşma gelişimi bebeğin etrafındaki kişilerle ve ortamla iletişim kurması, ağzın ve dilini kullanılması ile oluşur. Aşağıda normal bir bebeğin konuşma gelişimi evreleri görülmektedir. Buradaki gecikmeler çocuğun serebral palsi olma ihtimalini düşündürebilir. Bu yüzden dikkatle incelenmelidir.

Normal Çocukta Konuşma Gelişimi Evreleri

Bebeğin erken evrelerdeki konuşma gelişiminde “fark etme” ve “değişik seslere reaksiyon” önemli bir yer tutar. Konuşması geciken bebeğe ekstra yardım ve uyarı gerekmektedir.

Çeşitli oyuncaklarla (zil, çıngırak, davul gibi) gürültü yapın. Bunu önce çocuğun önünde sonra dönüp bakmasını sağlamak üzere onun göremeyeceği yerlerde uygulayın.

Eğer çocuk başını çevirmiyorsa, oyuncağı onun görebileceği yere getirin ve sonra tekrar uzağa götürün. Veya, çocuğun sesi yapan objeyi görebilmesi için başını hafifçe obeye doğru çevirin. Bu desteği başını kendisi çevirene kadar azaltın. Artık biliyoruz ki rehabilitasyonun en önemli felsefesinden birisi, yapılamayan hareketlere gerekli en az desteğin verilmesidir. Destek gerekenden fazla olursa çocuk istenen hareketi öğrenmeke zorlanacaktır.

Bebeğin çıkarılan seslere dönmesini sağlayın

Bebeğinizin çıkardığı sesleri tekrar edin

Onuna kendi dilinde sohbet edin. Ancak kelime söylemeye başadığında, bu kelimeleri doğru diksiyon ile tekrarlayın ve bebek konuşmasını bırakın.

Çocuğunuza yaptığınız her işi anlatın

Çocuğun dile alışabilmesi için, yaptığınız her şeyi anlatın. Net ve basit kelimeler kullanın. Her defasında o iş için aynı kelimeleri kullanın. Oyuncakları, objeleri, vücut bölgelerini isimlendirin. Bunları sıkça tekrarlayın.

Çocuğunuzla göz seviyesinde iken konuşun

Basit sorular veya cümlelerle çocuğunuzun sürekli dikkatini çekin

Dili anlamak sadece “duyma” ile olmaz aynı zamanda dudakların ve yüzün de görülmesi gerekir. Bu yüzden konuşurken çocuğun göz seviyesinde olun. Çocuk kelimeleri konuşamadan önce onları anlar. Bu yüzden soru oyunları oynayın. Örneğin aşağıdaki şekildeki gibi “Tavşan nerede?” veya “Tavşanı gösterir misin?” gibi basit sorular yöneltin. Böylece sizi dinleyecek ve öğrenecektir; size işaret ederek, başıyla onaylayarak veya başını sallayarak yanıt verecektir. Kelimeleri tekrar edin. Küçü isteklerde bulunun. aşarıyı ödüllendirin (bir öpücükle, alkışla, sevinerek veya gülümseyerek).

Konuşmada ritm çok önemlidir. Tekerlemelerle beraber ritm tutun

Konuşma gelişiminde ritm çok önemlidir. Şarkı söyleyin, müzik dinletin ve çocuğun vücut hareketlerini taklit etmesini sağlayın: örneğin alkış, bir küçük davula vurma gibi.

Sesleri taklit edip çocuğunuzun bu sesleri çıkarmasını sağlayın. Sonra bu seslere benzeyen kelimeler söyleyin. Aynı zamanda ağzın kullanımını da taklit edin; ağzınızı kocaman açın, sıkıca kapayın, dilinizi çıkarın, dudaklarınızı içeri ve dışarı doğru hareket ettirin, yanaklarınızı şişirin vb.

Konuşma Gelişiminde Özel Problemler

Ağzın açık kalması ve salya akışına pasif veya aktif olmayan ağız denir. Bu durum konuşma eğitimini daha da zorlaştırır. Down sendromlu ve serebral palsili çocuklarda görülebilir.

Aşağıda salya akışının engellenmesi ve yemek yeme/konuşma yeteneğinin gelişimi için ağzın, dilin ve dudakların kuvvetlendirilmesi önerilerinde bulunulmuştur.

Serebral palside salya akıntısı

Dikkat! Çocuğun ağzı açıksa ve salyası akıyorsa sürekli ona ağzını kapatmasını söylemeyin. Bunun bir yararı olmayacağı gibi çocuğun doğruyu yapmasını da engelleyecektir. Bunu yapmak yerine aşağıdakileri tekrar tekrar yapınız:

Çocuğunuzun üst ve alt dudağına ard arda kısa ve hafif vuruşlar yapın ve hafifçe bastırın. Daha sonra hafifçe dudak kaslarını geriniz; bu çocuğunuzun ağzını kapatmasını sağlayabilir. Dilin ve dudakların kuvvetlenebilmesi için üst ve alt dudağa bal veya yapışkan bir yemek koyup çocuğunuzun bunları diliyle yalamasını sağlayın. Aynı zamanda bu tür yapışkan gıdaları ön dişin arkasına ve ağızın kubbesine koyabilirsiniz. Bu gıdayı yalamak kuvvetlenme ile birlikte aynı zamanda bazı harflerin söylenmesini de kolaylaştıracaktır (örneğin T, D, N gibi). Ayrıca çocuğun kaşıktaki yapışkan gıdayı (örneğin bal) yalamasını ve örneğin emziğin üzerine koyacağınız bu tür gıdaları yalamasını ve emmesini sağlayın. Ağzın iç yan tarafına ve dişlerin arkasına da yemek koyun ki çocuğunuz dili ile egzersiz yapabilsin ve dilini kuvvetlendirebilsin. Çocuğunuz 4 aylık olduktan sonra çocuğa katı gıdalar vermeye başlayın ki çiğneme hareketini çalışabilsin ve bu tür gıdalara alışabilsin. Böylece çocuğunuzun çene ve ağzı gelişecektir. Çocuğunuz temiz oyuncakları ağzına götürsün ve emsin. Ancak parmak emmesine izin vermeyin. Çocuğunuzla çeşitli oyunlar oynayabilirsiniz. Aşağıda bunların resimli açıklamaları vardır.

Salya için egzersiz -1: Alt ve üst dudağa hafif vuruşlar ve bastırma

Salya için egzersiz 2: Dudak kaslarını germe

Salya ve oral kuvvetlenme egzersizi 3: Üst ve alt dudağa yemek koyup çocuğun bunları yalaması

Aşağıdaki oyunları çocuğunuza oynatmak onun oral gelişimini kuvvetlendirecektir:

Bir pipet ile bardak içinde su kabarcıkları oluşturma

Sabun köpükleri üfleme

Hava üfleme

Düdük çalma

Serebral palsi salya oral motor

Çocuğun dudaklarını yukarı ve aşağıya çırparak onun yeni sesler çıkarabilmesinin keşfinin sağlanması

Veya aynı fonksiyonu dudakların sıkılarak da yapılmasını sağlamak

Serebral palsili bir çocuğun vücudunun sıkı bir şekilde pozisyonlanması ile ağızın kontrolünün yapılmasına destek verilebilir ve böylelikle de çocuk daha rahat bir şekilde konuşabilir ve yemek yiyebilir. En rahat ve gevşek olduğu pozisyonu seçin. Bu genellikle kafanın, omuzların ve kalçanın öne eğilmesi ile olur. Bu yüzden de denir ki “dudakları kalçalardan kontrol edebiliriz”.

Dudakları kalçalardan kontrol edebiliriz ! (açıklama metinde)

Eğer çocuğunuz konuşmaya çalışırken çenesini tam olarak kontrol edemiyorsa, parmaklarınızla çenesini kontrol edin. Ayrıca çenesini hareket ettiren sesleri çıkarmasını sağlayın (şekilde).

Çene hareketlerini sağlayan seslerin çıkartılması.

Önemli Hatırlatma

Çocuğun konuşmasının gelişmesi için tüm duyulara çok yönden uarı verilmelidir. Onunla bol bol oynayın, konuşun, sık sık ona şarkı söyleyin. Ona sorular sorun ve cevap vermesi için zaman tanıyın. Sorularınızın karşılığı evet/hayır olacak şekilde olmasın. Öyle sorular sorun ki cevap verirken birçok kelime kullanabilsin. Onun öğrenmesini zorlamayın ama onun öğrenmesi için birçok olanak sağlayın.

kaynak : prof.dr. ERbil DURSUN

These information obtained from Japanese Society for Rehabilitation of Persons with Disabilities (JSRPD)